یکی از موضوعاتی که همواره در بازرگانی بین الملل مطرح بوده، حمل و نقل است. حمل و نقل یکی از مهم ترین و در عین حال پرخطرترین مراحل بازرگانی بین الملل به حساب می آید. هر چند با تکامل فزآیندهای بازرگانی بین الملل و تخصصی شدن امور، کار حمل و نقل نیز تخصصی و مطمئن تر شده، لکن به پیچیدگی آن نیز افزوده شده است. این پیچیدگی تا آن جا بوده که شرکت های تخصصی تحت عنوان فورواردر فرآیند حمل و نقل را برعهده گرفته و معمولاً بازرگانان کمتر درگیر کارهای مربوط به آن هستند.
روش های حمل و نقل بین المللی
بازرگانان با توجه به شرایط و نوع کالا، باید بر روی یک روش حمل و نقل توافق کنند. به ظور کلی روش حمل و نقل بین المللی در بازرگانی مطرح است :
01 حمل و نقل دریایی
02 حمل و نقل جاده ای
03 حمل و نقل هوایی
04 حمل و نقل ریلی
05 حمل و نقل مرکب
برای انتخاب روش حمل و نقل باید به موارد متعددی توجه داشت از جمله شرایط جغرافیایی کشورهای مبدأ و مقصد، مسافت خریدار و فروشنده، زمان، ریسک، هزینه، نوع کالا، وزن و ...؛ برای مثال ظرفیت وسایل حمل می تواند بسیار متفاوت باشد.
حمل و نقل هوایی سریع ترین، ایمن ترین و گران ترین روش بوده و در مقابل، روش دریایی کندترین، نا امن ترین و در عین حال ارزان ترین روش است. علاوه بر روش های فوق، حمل در لوله، کانال، و سیم نیز جز شیوه های حمل و نقل به حساب می آید. لکن به دلیل محدودیت در استفاده از این روش ها و شرایط خاص آن در این بخش به آن ها اشاره نخواهد شد.
حمل و نقل دریایی
اصلی ترین روش حمل در بازرگانی بین المل، حمل با کشتی است. حمل و نقل دریایی عبارت است از جا به جایی افراد و کالا به وسیله قایق، کشتی، و سایر شناورها از روس دریا، اقیانوس، دریاچه، کانال و رودخانه؛ اما با توجه به طولانی بودن مسیر و کند بودن کشتی ها، معمولاً جا به جایی مسافر با کشتی کمتر رواج دارد. در مقابل بیشترین حجم انتقال کالا از طریق حمل دریایی است. تخمین زده می شود بیش از 70 درصد حمل و نقل بین المللی کالا با کشتی انجام شود. با این وجود برخی از کشورها به دلیل شرایط خاص جغرافیایی و عدم دسترسی به آب های آزاد نمی توانند از این روش حمل به طور مستقیم استفاده نمایند.
با توجه به کارآمدی حمل دریایی، در سالیان اخیر زیر ساخت های مربوط به این نوع حمل به شکل گسترده ای توسعه یافته است. کشورها با گسترش زیرساخت هایی چون بنادر و حوضچه های آن، تجهیزات مربوط به بارگیری و تخلیه، حضور نهادهایی چون گمرک و نمایندگان سایر نهادهای مرتبط با امر واردات و صادرات در بنادر، این امکان را به وجود آورده اند تا کارها با سرعت و اطمینان بیشتر پیش رود و بیشترین بهره برداری را از این شیوه حمل بنمایند.
01 کشتی های حمل عمومی این کشتی ها قابلیت حمل انواع مختلف کالا را دارند و می توانند هم زمان چند نوع کالا را با بسته یندی های مختلف حمل نمایند و هر چند معمولاً این نوع کشتی ها ظرفیت محدود حمل تا حدود پانزده هزار تن بار را دارند، اما برخی از آن ها دارای تجهیزات خاص بارگیری و تخلیه هستند تا بتوانند انواع کالاها را حمل کنند.
02 کشتی های فله بر کشتی های فله بر از میانه قرن نوزدهم در حمل و نقل دریایی به کار گرفته شد و در حال حاضر حدود یک سوم ناوگان دریایی جهان را تشکیل می دهد. این نوع کشتی برای حمل کالاهای بسته بندی نشده به کار گرفته می شود. برخی از کالاها مانند غلات، ذغال سنگ، سنگ معدن، سیمان و ... به کمک کشتی های فله بر حمل می شوند.
03 کشتی های تانکری کشتی های تانکری مانند نفت کش ها برای حمل محصولاتی مانند نفت و مایعات پتروشیمی مورد استفاده قرار می گیرند. این کشتی ها معمولاً به دلیل استفاده از پمپ های مخصوص، از سرعت بارگیری و تخلیه بالایی برخوردار هستند.
04 کشتی های O_B_O این نوع کشتی ها می توانند نفت، سنگ های معدنی و کالاهای فله را حمل کنند. از آن جا که معمولاً کشتی های فله بر در مسیر بازگشت خالی هستند. برای افزایش کارایی کشتی، از این نوع شناور استفاده می شود.
05 کشتی های رورو این نوع کشتی برای حمل خودرو و وسایل چرخ دار استفاده می شود. همچنین برخی از کانتینرها که مستقر بر روی تریلی، اتوبوس، کامیون، وانت و ... هستند با این نوع کشتی حمل می شود. این نوع کشتی پل متحرکی دارد که در سینه با پاشنه کشتی قرار دارد تا وسیله نقلیه از طریق آن به کشتی وارد و خارج شود.
06 کشتی های کانتینر بر از سال 1966 که اولین کشتی مخصوص حمل کانتینر شروع به کارکرد، به طور مداوم اهمیت این نوع کشتی ها افزوده می شود. ظرفیت کشتی های کانتینریر با TEU اندازه گیری می شود. هر TEU معادل ظرفیت یک کانتینر 20 فوت است.
07 کشتی حمل احشام این کشتی مخصوص حمل احشام و حیوانات زنده است. این کشتی ها چندین طبقه طراحی شده و برای ورود و خروج حیوانات از سطوح شیب داری استفاده می شود.
حمل و نقل جاده ای
روش حمل و نقل دیگری که در بازرگانی بین الملل مورد استفاده قرار می گیرد، حمل و نقل جاده ای است، حمل و نقل جاده ای به طور گسترده ای در حمل و نقل داخلی مورد استفاده قرار می گیرد. در حمل و نقل بین الملل نیز معمولاً حمل جاده ای بخشی از حمل است، اما گاهی با توجه به شرایط، ممکن است کل حمل توسط کامیون انجام شود. حمل و نقل جاده ای معمولاً توسط کامیون انجام می شود. این نوع حمل از حمل دریایی سریع تر بوده و برای کشورهایی که به آب های آزاد دسترسی ندارند از اهمیت بالایی برخوردار است.
حمل و نقل هوایی
حمل و نقل با کمک هواپیما گران ترین و در عین حال سریع ترین نوع حمل بین المللی است. این نوع حمل و نقل به دلیل هزینه زیادش معمولاً برای حمل کالاهای گران قیمت، سبک و کم حجم مورد استفاده قرار می گیرد.
حمل و نقل ریلی
روش دیگر در حمل و نقل بین الملل، حمل ریلی است. حمل ریلی ارزان و در عین حال مطمئن و کم خطر است. این روش حمل ابتدا در اروپا و امریکا رواج یافت و پس از آن در سطح جهان گسترش یافت. حمل و نقل بار به وسیله راه آهن تحت مقررات متحد الشکل قرارداد حمل بین المللی کالا به وسیله راه آهن انجام می شود.
حمل و نقل مرکب
گاهی اوقات امکان استفاده از یک روش صرف در حمل و نقل بین الملل وجود ندارد و لازم است هم زمان از چند روش استفاده شود. از آن جا که معمولاً انبار خریدار و فروشنده با بندر، فرودگاه، و ایستگاه های قطار فاصله دارد، لذا لازم است از کامیون نیز در کنار این روش های حمل استفاده کرد. هر چند در روش های حمل ترکیبی یا مرکب معمولاً کامیون در کنار کشتی، قطار یا کامیون مورد استفاده قرار می گیرد لکن این به آن معنا نیست که ترکیب های دیگر حمل مورد استفاده قرار نمی گیرد.
یکی از موضوعاتی که در حمل مرکب باید مورد توجه قرار گیرد، تغییر وسیله حمل است. منظور از ترانسشیپ یا تغییر وسیله حمل، انتقال کالا از یک وسیله حمل به وسیله حمل دیگر در جریان حمل کالا است. تغییر وسیله حمل باید در قرارداد، پیش فاکتور، مجوز ثبت سفارش و ... اظهار شود.